Adelaarsogen

Leeftijd: 8-12 jaar

Duur activiteit (exclusief uitleg): 15 minuten

Introductie

Adelaars kunnen hun prooi al op grote afstand spotten.

Een van de belangrijkste menselijke zintuigen is zicht, en we zijn er sterk afhankelijk van. Veel vogelsoorten kunnen echter nog beter zien dan mensen; met name roofvogels. Eén adelaarssoort kan bijvoorbeeld een prooi ter grootte van een kip spotten op een afstand van ongeveer 6,5 km. Bij mensen kan dit maar tot ongeveer 1 km. Hoe kan dit?

Voorbereiding activiteit

Print de volgende poster uit op A4 formaat en hang deze op ooghoogte in een diepe ruimte (zoals een gang of gymzaal):

Ervaar zelf hoe goed adelaars kunnen zien!

1. Ga 35 meter van de poster staan. Leg uit dat er ergens op de poster een prooi te zien is. Vertel ook dat adelaars de prooi vanaf deze afstand kunnen waarnemen.
2. Loop met kleine stapjes naar de poster toe, en stop als je de prooi hebt waargenomen. Als alternatief kun je, zonder te praten, de naam van het dier samen met je eigen naam op een papiertje schrijven, en dit met de tekst naar beneden op de plaats leggen waar je het dier voor het eerst hebt gespot.
3. Ga door tot iedereen de prooi heeft gevonden. Welk dier is het? Beschrijf de details.
4. Meet ten slotte de afstand tussen de afbeelding en de eerste leerling die de prooi heeft gezien. Hoe veel korter is deze afstand dan 35 meter?

Hoe komt het dat roofvogels zoveel beter kunnen zien dan mensen?

Simpele uitleg

Roofvogels hebben een veel grotere gezichtsscherpte dan wij. Dit is niet hetzelfde als een vergroting, waarbij een object alleen maar dichterbij lijkt, maar niet scherper in beeld is. Met deze grotere gezichtsscherpte kunnen roofvogels details zien op een wel tien keer grotere afstand dan wij.

Uitgebreide uitleg

De relatieve grootte van een oog is erg belangrijk voor de kwaliteit van het zicht; hoe groter, hoe beter, omdat een groter oog meer licht doorlaat. Als onze ogen zo groot zouden zijn als die van roofvogels in verhouding tot ons hoofd, zou ieder oog 750 gram wegen in plaats van 7.5 gram.

Fotoreceptoren, gespecialiseerde cellen in het oog, zijn ook belangrijk voor de kwaliteit van het zicht. Deze vangen beelden op en sturen signalen naar de hersenen. Op de dichtste zwelling in het menselijk oog, ook wel de gele vlek genoemd, vind je ongeveer 160.000 fotoreceptoren per vierkante millimeter; bij buizerds zijn dat er meer dan 1 miljoen, verspreid over een groter gebied.

Door de anatomie van roofvogelogen te bestuderen zijn er veiligere autosensoren ontwikkeld, en is betere detectie van verschijnselen op Aarde (vanaf satellieten) en astronomische verschijnselen mogelijk. Kun jij nog een andere slimme toepassing bedenken?

• Nederlands: Kerndoel 2, Kerndoel 3, Kerndoel 12
• Rekenen/Wiskunde: Kerndoel 23, Kerndoel 24, Kerndoel 25, Kerndoel 32, Kerndoel 33
• Oriëntatie op jezelf en de wereld: Kerndoel 40, Kerndoel 41
• Bewegingsonderwijs: Kerndoel 57, Kerndoel 58

• In een aantal talen vinden we een uitdrukking die verwijst naar de kwaliteit van het zicht van roofvogels. Kun je er een noemen? (Engels/Nederlands: adelaarsogen; Tsjechisch/Pools: valkenogen; Roemeens: gierenogen)
• Sommige soorten (zoals de torenvalk) kunnen het UV-spectrum ook waarnemen (onzichtbaar voor het menselijk oog). Waarom zou dit nuttig kunnen zijn voor deze vogels (voorbeeld: om de sporen van knaagdierurine waar te nemen)?