Bibberen zonder blubber

Leeftijd: 8-12 jaar

Duur activiteit (exclusief uitleg): 10 minuten

Introductie

Zeehonden gebruiken vet en luchtdeeltjes om warm te blijven.

Dieren hebben verschillende strategieën om zichzelf warm te houden. Hagedissen en vlinders rusten bijvoorbeeld in de zon om zichzelf op te warmen. Andere dieren, zoals vogels en zoogdieren (inclusief mensen), creëren warmte binnen in hun lichaam. Pinguïns hebben een laagje lucht tussen hun huid en veren, en een dikke vetlaag onder de huid, waardoor ze warm blijven. Ten slotte zijn zeehonden en walvissen beschermd tegen de kou door een dikke vetlaag waardoor warmteverlies wordt vertraagd. Deze dikke laag wordt "blubber" genoemd.

Voorbereiding activiteit

Voor deze activiteit heb je het volgende nodig:

• Hersluitbare plastic zakjes
• Margarine (1 pakje per 'blubberhandschoen')
• Kom/emmer met ijswater
• Timer

Ervaar hoe zeehonden de kou overleven met hun blubber door zelf een blubberhandschoen te maken!

1. Gebruik een lepel om een margarine in een plastic zakje te scheppen. Zorg dat het plastic zakje aan alle kanten een dikke laag margarine bevat.
2. Doe je hand in een leeg plastic zakje en schuif deze in het zakje met margarine. Klik de hersluitbare zakjes aan elkaar. Zorg dat je de margarine goed verdeeld aan beide kanten van het zakje. Dit is jouw 'blubberhandschoen'.
3. Doe 2 lege plastic zakjes aan je andere hand en klik deze ook vast.
4. Vul een kom of emmer met koud water en ijsblokjes (of zet deze klaar).
5. Doe je ene hand in de blubberhandschoen, en de andere hand in de lege zakjes. Steek beide handen in het ijswater. Zorg ervoor dat er geen water in de zakken komt; dan werkt het experiment niet. Meet met een timer hoe lang je elke hand in het water kunt houden voordat het ongemakkelijk wordt.

Simpele uitleg

Een jas of deken houdt de warmte die je lichaam produceert vast. Blubber werkt op een vergelijkbare manier en zorgt ervoor dat warmte niet verloren gaat aan de koude omgeving. Dit ervaarde je ook met de blubberhandschoen.

Uitgebreide uitleg

Blubber dient als een kritische isolator, waardoor verschillende zeezoogdieren een stabiele lichaamstemperatuur kunnen handhaven in koude oceaanomgevingen. Blubber isoleert op verschillende manieren:

• Thermische geleidbaarheid: Blubber is een slechte geleider van warmte, wat betekent dat warmte niet gemakkelijk uit het lichaam ontsnapt en verloren gaat aan het ijskoude water.
• Dikte: Blubber is meestal enkele centimeters dik, wat zorgt voor een aanzienlijke isolatielaag. De dikte van de blubberlaag kan variëren afhankelijk van de diersoort, de omgeving waarin het dier leeft en de tijd van het jaar.
• Bloedstroom: Bloedvaten in de blubberlaag helpen de warmtestroom in en uit het lichaam van het dier te reguleren. In koude omgevingen vernauwen bloedvaten, waardoor de bloedstroom vermindert en warmte wordt vastgehouden. In warmere omgevingen verwijden de bloedvaten, waardoor de bloedstroom toeneemt en warmte kan ontsnappen.

Door te bestuderen hoe blubber werkt, konden onderzoekers kunstmatige blubber maken voor wetsuits. In plaats van minder dan een uur te kunnen overleven in water van 10 graden Celsius, kan een persoon met dit pak aan twee tot drie uur overleven. Dit is handig voor mensen die onderhoudswerk moeten doen in koud water, of voor reddingsduikers.

De meeste wetsuits zijn gemaakt van neopreen, een synthetisch rubber dat lijkt op een dicht schuim met veel kleine luchtzakjes. Deze luchtzakjes vertragen de overdracht van warmte uit je lichaam naar het koudere water om je heen. In de blubber-geïnspireerde wetsuits is lucht in de neopreenlaag vervangen door een zwaar inert gas (xenon of krypton), waardoor de laag dichter wordt en er minder warmte verloren gaat.

• Nederlands: Kerndoel 2, Kerndoel 12
• Oriëntatie op jezelf en de wereld: Kerndoel 34, Kerndoel 35, Kerndoel 39, Kerndoel 40, Kerndoel 41, Kerndoel 42, Kerndoel 43, Kerndoel 44

• Bekijk deze video over blubber.
• Naast blubber, gebruiken veel dieren (vooral bruin) vet als isolatie. Grondeekhoorns en vleermuizen bijvoorbeeld, kunnen door hun bruine vet binnen enkele uren na hun winterslaap opwarmen.
• Het bruine vet van vleermuizen inspireerde de Nederlandse onderzoeker Arno Vlooswijk tot het creëren van de piggy bodywarmer, waardoor het leven van veel pasgeboren biggen kon worden gered.