Veelzijdige veren

Leeftijd: 9-12 jaar

Duur activiteit (exclusief uitleg): 30 minuten

Introductie

Eenden kunnen met één handeling meerdere functies vervullen. Zo besparen ze energie én materiaal!

Sluit je ogen en denk aan alle spullen die je in je kamer hebt staan. Stel dat je ze naar elkaar op straat zou zetten, hoeveel ruimte heb je dan nodig? Wij mensen maken producten die meestal maar één functie hebben. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende flessen zeep, shampoos en lotions die in je badkamer staan.

Andere planten en dieren doen het anders; zij gebruiken vaak een multifunctioneel ontwerp. Heb je ooit een eend gezien die zichzelf poetst? Die ene handeling zorgt ervoor dat het verenkleed van de eend waterdicht blijft, en het houdt zijn snavel en lichaam gezond!

Wat staat er in ons klaslokaal?

1. Ga op zoek naar voorwerpen in de klas die maar één functie hebben.
2. Denk samen na over hoe deze voorwerpen te combineren zijn tot één voorwerp, om zo energie en materialen te besparen.
3. Probeer ten slotte voorwerpen te vinden die meer dan één functie hebben.

Simpele uitleg

Eenden kammen hun veren om ze in de optimale richting te positioneren. Dit heet ‘poetsen’ en voorkomt dat er water onder hun verenkleed komt. Tijdens het poetsen scheiden eenden olie uit via de zogeheten ‘stuitklier’ op hun rug. Hierdoor komt er een vetachtig laagje op de veren, waardoor het verenkleed nog waterdichter wordt. De olie dient ook als lotion voor de eendensnavel, en in contact met zonlicht wordt de olie omgezet in vitamine D wat bijdraagt aan de gezondheid van de vogel.

Uitgebreide uitleg

Eenden kammen (oftewel: ‘poetsen’) hun veren om ze in goede conditie te houden. Met het poetsen verwijderen ze vuil, stof en parasieten. Dit draagt bij aan de gezondheid van de eend, en het beschermt eendennesten/-populaties tegen een ziekte-uitbraak. Ook zorgen eenden er tijdens het poetsen voor dat de veren zo worden gepositioneerd dat ze hun lichaamsvorm volgen. Dit maakt de veren aerodynamischer, waardoor eenden minder energie nodig hebben tijdens het vliegen. 

Eenden hebben een zogeheten uropygiale klier, of ‘stuitklier’, op hun rug zitten. Wanneer een eend begint met poetsen, laat de klier een olieachtige, wasachtige substantie los. De eend verspreidt deze olie met zijn snavel over elke veer. De olie helpt om het verenkleed soepel en waterdicht te houden. Ook zorgt de olie voor isolatie, waardoor eenden beter beschermd zijn tegen extreem warme en koude temperaturen. Bovendien dient de olie als lotion voor de snavel van de eend. Ten slotte bevat de olie een voorloper (bouwsteen/ingrediënt) van vitamine D. De vitamine D voorloper wordt bij blootstelling aan zonlicht omgezet in vitamine D en vervolgens via de huid opgenomen.

Eén handeling, vele voordelen!

Wanneer we meerdere functies kunnen combineren in minder producten, hebben we minder materialen en energie nodig om ze te produceren. Hierdoor hebben we weer minder afval. Holistisch gezien is er geen afvalvorming in de natuur. Het maximale halen uit zo weinig mogelijk is hier een veelgebruikte strategie.

Enkele voorbeelden van multifunctionele ontwerpen, gemaakt door de mens:

• Smartphones. Eén apparaat om te bellen, gamen, filmen, foto’s te maken, als wekker of als zaklamp te gebruiken.
• Een Zwitsers zakmes.
• Hier kun je een aantal voorbeelden zien van multifunctionele meubelontwerpen. 
• De AquaWeb module is een multifunctioneel biomimetisch systeem om wateropvang, -filtratie, -opslag en -distributie te integreren in gevels om voedsel te produceren.
• Het Karen Blixens Plads plein in Kopenhagen doet dienst als fietsenstalling, recreatieruimte, openluchtauditorium en draagt bij aan klimaatadaptatie door regenwater op te vangen.

Alhoewel multifunctionele ontwerpen vaak efficiënter zijn; ze zijn niet altijd nodig. Het consumentisme moedigt mensen aan om meer te kopen dan ze nodig hebben, wat leidt tot overconsumptie, afvalproductie en vervuiling. Het gaat er bij deze activiteit echter om dat we multifunctionaliteit in gedrachte houden bij het ontwerpen van nieuwe producten.

• Nederlands: Kerndoel 2, Kerndoel 3, Kerndoel 12
• Oriëntatie op jezelf en de wereld: Kerndoel 39, Kerndoel 40, Kerndoel 41, Kerndoel 44
• Bewegingsonderwijs: Kerndoel 57, Kerndoel 58

• Andere voorbeelden van multifunctionele ontwerpen in de natuur vind je hier en hier.